Ο 37ος νικητής του Μεγάλου Αρχιτεκτονικού Βραβείου Pritzker είναι γνωστός όχι για έργα βιτρίνας και επίδειξης ισχύος πλούσιων ιδιωτών, αλλά για καταυλισμούς, καταφύγια, σκηνές και εφήμερες κατασκευές που προφέρουν βοήθεια σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης. Χρησιμοποιώντας, μάλιστα, απρόσμενα υλικά.
Ο Shigeru Ban, ο ιάπωνας αρχιτέκτονας των κοινωνικών απόψεων και των συλλογικών δράσεων, εξελέγη από την Επιτροπή Pritzker για το Βραβείο Αρχιτεκτονικής 2014. Η επιλογή αυτή σηματοδοτεί μία αλλαγή στη θεώρηση για τη σημασία της αρχιτεκτονικής που παράγει ένας δημιουργός. «Ο Shigeru έχει κάνει τον κόσμο μας καλύτερο». Το επεσήμανε ο Tom Pritzker, πρόεδρος του Ιδρύματος Hyatt που χρηματοδοτεί το βραβείο, όταν αναφέρθηκε στις προς ανακούφιση και ανασυγκρότηση έπειτα από καταστροφές παρεμβάσεις του 56χρονου αρχιτέκτονα. Ο Shigeru Ban έχει αναλάβει πρωτοβουλίες σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης ανάλογες με εκείνες που προκαλούν ολέθρια φυσικά φαινόμενα ή ανθρώπινες συγκρούσεις στη Ρουάντα, την Τουρκία, την Ινδία, την Κίνα, την Αϊτή και την Ιαπωνία.
«Πέτρα, ψαλίδι, μολύβι, χαρτί» είναι το παιχνίδι των χειρονομιών που μαθαίνουν τα παιδιά για να αντιληφθούν την ιεραρχία της δύναμης των υλικών. Ο Shigeru Ban συνεχίζει να παίζει στα δάχτυλα αυτά τα υλικά τα οποία γίνονται τα κατασκευαστικά του εργαλεία. Και ιδιαίτερα τους κυλίνδρους από πεπιεσμένο χαρτί τους οποίους χρησιμοποίησε ως δομικό υλικό για τα καταφύγια των σεισμοπαθών στο Κόμπε το 1995.
Ανάμεσα στα άλλα συνέβαλε στον ορισμό της έννοιας της εφήμερης αρχιτεκτονικής και της χρήσης των ανακυκλωμένων φιλικών προς το περιβάλλον υλικών. «Ένα κτίριο με σκελετό από σκυρόδεμα και ατσάλι μπορεί να είναι εφήμερο. Μπορεί να γκρεμιστεί ή να καταστραφεί από έναν σεισμό. Όμως το χαρτί μπορεί να έχει διάρκεια. Είναι ζήτημα αγάπης. Αν ένα κτίσμα αγαπηθεί, γίνεται μόνιμο» είχε πει ο Shigeru Ban σε συνέντευξή του στους «New York Times». Και η εφημερίδα το περιέγραψε ως «μοντερνιστή της παλιάς σχολής με βλέμμα ποιητή και επινοητικότητα μηχανικού».
Όταν το 2011 το τσουνάμι που προκάλεσε ο σεισμός στη Fukushima έπληξε τις ανατολικές ακτές της Ιαπωνίας, η πόλη Onagawa ισοπεδώθηκε. Τότε ο Shigeru Ban σχεδίασε για τα θύματα κατοικίες από κοντέινερ. Τοποθετημένα σε τετράγωνη διάταξη σε ένα εγκαταλειμμένο γήπεδο μπέιζμπολ, τα σπίτια – κοντέινερ άφηναν περιθώρια για την οργάνωση μικρών αγορών και χώρων εκδηλώσεων. Οι προσωρινές κατοικίες έγιναν τόσο δημοφιλείς που ορισμένες οικογένειες δεν ήθελαν να αποχωρήσουν από αυτές. «Είτε δουλεύεις για έναν πελάτη ιδιώτη ή για το σπίτι ενός σεισμόπληκτου, έχεις πάντα κάποια σχεδιαστικά προβλήματα να λύσεις. Η μόνη διαφορά τους είναι αν θα λάβεις αμοιβή ή όχι», λέει ο ιάπωνας αρχιτέκτονας. Ο οποίος πολύ συχνά έχει χρηματοδοτήσει τα έκτακτα προγράμματα κοινωνικής αρχιτεκτονικής, όταν η γραφειοκρατία καθυστερεί να φέρει λύσεις.
ΧΑΡΤΙΝΟΙ ΚΥΛΙΝΔΡΟΙ. Στο Kobe της Ιαπωνίας το 1995 ο Ban είχε χτίσει με δικούς του πόρους ένα σπίτι από χάρτινους κυλίνδρους προκειμένου να δείξει στην κυβέρνηση ότι μπορεί να λειτουργήσει και να χτιστεί από τον οποιοδήποτε. Στη συνέχεια με τη βοήθεια ενός ιερέα της περιοχής συγκέντρωσε χρήματα για την κατασκευή δώδεκα οικιστικών μονάδων για τους βιετναμέζους πρόσφυγες. Επίσης με το ίδιο χάρτινο υλικό έχτισε έναν προσωρινό ναό που έγινε σύμβολο ανάλαφρης υπερηφάνειας. Ύστερα από είκοσι χρόνια ο ναός μεταφέρθηκε στην Ταϊβάν παραμένοντας σε λειτουργία ως απόδειξη των λόγων του αρχιτέκτονα περί διάρκειας και αγάπης.
Η γραμμή δράσης στο έργο του Shigeru Ban δεν περιέχει μόνο το μείγμα κοινωνικής ευθύνης και πράσινου περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Το 1984 αποφοίτησε από το Τμήμα Αρχιτεκτονικής της Σχολής Cooper Union στη Νέα Υόρκη με τη καθοδήγηση των καθηγητών Diana Agrest, Bernard Tschumi, Peter Eisenman. Και έναν χρόνο αργότερα, ύστερα από ταξίδια στην Ευρώπη και μελέτη των έργων των Mies van der Rohe, Gropius και Alvar Aalto, άνοιξε στο Τόκιο το δικό του γραφείο.
Ο Shigeru Ban επηρεάστηκε από τον Φιλανδό αρχιτέκτονα του μοντερνισμού Alvar Aalto και ιδιαίτερα όπως είπε ο ίδιος «από το έργο του, που μένει αδιαχώριστο από τον περίγυρό του τόσο στην αισθητική του άποψη όσο και στη λειτουργικότητα της μορφής του». Η επισήμανση αυτή εξηγεί τη συστάδα των δένδρων που τοποθέτησε ο Ban μπροστά στο κτίριο της βιβλιοθήκης που σχεδίασε για το Πανεπιστήμιο Seikei του Τόκιο. Αλλά και τον τρόπο που έχτισε το δικό του σπίτι σε ένα δάσος στα προάστια του Τόκιο τοποθετώντας το οικοδόμημα πάνω σε κάναβο από ατσάλι, με τέτοιο τρόπο ώστε να μην κοπεί ή να μη μετακινηθεί κάποιο από τα δέντρα.
ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ. Οι αρχιτεκτονικές του πράξεις δείχνουν ότι ο Shigeru Ban αποδίδει αυξανόμενο σεβασμό στην εντοπιότητα των υλικών που διαφοροποιούνται από τόπο σε τόπο. Στη Σρι Λάνκα χρησιμοποίησε τα τοπικά τούβλα αντί για τους χάρτινους κυλίνδρους προκειμένου να κατασκευάσει κατοικίες σε ένα ψαροχώρι που καταστράφηκε από το τσουνάμι του 2004. Και για τους βαθιά θρησκευόμενους μουσουλμάνους κατοίκους του χωριού χώρισε τα εσωτερικά των σπιτιών έτσι ώστε οι γυναίκες να μπορούν να αποσύρονται εκεί όταν οι σύζυγοί τους δέχονταν τους άρρενες επισκέπτες τους. Ενώ έλαβε υπόψη του τα μπροστινά δωμάτια να έχουν θέα προς τον δρόμο, όπου οι ένοικοι θα μπορούσαν να συνεχίσουν απρόσκοπτα τις επαγγελματικές τους δραστηριότητες.
Εξαργυρώνει το κύρος του σε κοινωνική προσφορά
Οι ανθρωπιστικοί σκοποί του Shigeru Ban αντιπροσωπεύουν ένα μέρος του πολυδιάστατου έργου του. Άλλωστε το σήμα κατατεθέν του, οι χάρτινοι κύλινδροι δηλαδή, τοποθετήθηκε και για τις κατασκευές του στον οίκο πολυτελείας Hermès και στα καταστήματα της ισπανικής εταιρείας παπουτσιών Camper. Επίσης δημιούργησε οικοδομήματα κύρους για το Κέντρο Pompidou στο Μετς της Γαλλίας και τα κτίρια των εταιρειών ωρολογοποιίας Swatch και Omega στην ελβετική Βασιλεία. «Είμαι συνένοχος των συναδέλφων μου αρχιτεκτόνων που κυρίως εργαζόμαστε για τους προνομιούχους πελάτες, οι οποίοι έχουν χρήματα και ισχύ και χρειάζονται τους αρχιτέκτονες για να οπτικοποιήσουν αυτήν τη δύναμή τους. Όμως οικονομικά χρειαζόμαστε αυτή τη σχέση ώστε να είμαστε σε θέση να υλοποιούμε άλλα προγράμματα που έχουν περισσότερη αξία για την κοινωνία».
της Έφης Φαλιδά
αναδημοσίευση από ΤΑ ΝΕΑ
AlphaCAD - AlphaMichanikos 